Hamas gebruikte de Palestijnse wanhoop om zichzelf te legitimeren en de steun te winnen van een deel van de Palestijnse publieke opinie. Dit is de context waarin Hamas zijn aanval uitvoerde.
De omvang van de aanval van Hamas op Israël op 7 en 8 oktober is ongekend en het falen van het Israëlische leger en de geheime diensten is verbazingwekkend. Maar voor waarnemers zoals de voormalige Israëlische ambassadeur in Frankrijk, Elie Barnavi, waren de gebeurtenissen die zich de afgelopen dagen in de regio hebben voltrokken “verrassend maar voorspelbaar”.
Op het terrein, waar ik net vandaan kom, heerst er een duidelijk gevoel van groeiende wanhoop en latent geweld onder de Palestijnse bevolking. Niemand heeft het meer over ‘vrede’, maar eerder over ‘het einde van de bezetting’, aangezien jongeren ‘op alle mogelijke manieren weerstand oproepen’.
Hamas gebruikte de Palestijnse wanhoop om zichzelf te legitimeren en de steun te winnen van een deel van de Palestijnse publieke opinie. Dit is de context waarin Hamas zijn aanval uitvoerde.
Gaza, een openluchtgevangenis
In Gaza, waar Hamas opereert, zitten 2,3 miljoen Palestijnen op elkaar gepropt op 365 kilometer afstand2, waardoor de Gazastrook een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld is. Meer dan twee derde van de bevolking leven onder de armoedegrens en, volgens de Israëlische NGO B’Tselem, de het werkloosheidspercentage bedraagt 75% onder mensen onder de 29 jaar.
Sinds 2007 is dit gebied ook onderworpen aan een Israëlische blokkade over zee, door de lucht en over land, waardoor het contact met de buitenwereld vrijwel geheel wordt ontnomen wereld.
Gazanen zijn regelmatig afgesloten van water en elektriciteit, en zijn grotendeels afhankelijk van water en elektriciteit internationale hulp. Het binnenkomen en verlaten van Gaza is afhankelijk van vergunningen van Israëlische strijdkrachten en is uiterst zeldzaam, waardoor het de bijnaam ‘openluchtgevangenis’ krijgt.
Onder deze omstandigheden wordt de bevolking van Gaza, en in het bijzonder de jeugd, die geïsoleerd is van de wereld, steeds radicaler. De meesten hebben het gevoel dat ze niets meer te verliezen hebben en geloven niet langer in politieke oplossingen of vrede. Het idee dat de bezetting van de Joodse staat met geweld moet worden bestreden, zoals bepleit door islamitische groeperingen, verspreidt zich geleidelijk. Dit speelt Hamas en de Islamitische Jihad in de kaart, die steeds meer strijders verzamelen.
De Westelijke Jordaanoever, een uiteengereten gebied
Op de Westelijke Jordaanoever werd de aanval van Hamas niet veroordeeld; sommige Palestijnen betuigden zelfs hun steun tijdens demonstraties.
De rest van de wereld is verbaasd dat iemand een dergelijke wreedheid kan steunen, wat ondubbelzinnig onaanvaardbaar is. Maar we moeten ook kijken naar de wortels van deze steun.
Het Palestijnse grondgebied is volledig uiteengereten. De Verenigde Naties hebben ruim 280 nederzettingen en 710.000 Israëlische kolonisten geteld. Palestijnse huizen zijn regelmatig vernietigd.
Sinds 2002 is er meer dan 700 km muur gebouwd tussen de Palestijnse gebieden en Israël. Deze veiligheidsmuur moest de 315 km groene lijn zoals geschetst in het VN-verdelingsplan uit 1947, maar de afgelopen jaren is het steeds verder blijven kronkelen, waarbij het geleidelijk het Palestijnse grondgebied binnendrong en bepaalde Palestijnse steden isoleerde.
Eén Palestijns parlementslid vertelde mij: “Het is de Arabische Klaagmuur”, terwijl anderen het de “Muur van Schande” noemden. Zelfs Oost-Jeruzalem wordt steeds meer bezet, inclusief de Esplanade van de Moskeeën, de thuisbasis van de Al-Aqsa-moskee, de derde heiligste plaats van de islam. In feite laat de naam die Hamas aan zijn aanval gaf, “Operatie Al-Aqsa Flood”, zien hoe de islamistische groepering erin is geslaagd als klankbord te fungeren voor de grieven van de bevolking.
Dagelijkse wanhoop
De bewegingsvrijheid van de inwoners van de Westelijke Jordaanoever is uiterst beperkt – zij zijn volledig afhankelijk van vergunningen die zij van de Israëlische autoriteiten krijgen. Elke dag moeten de Palestijnen er moeizaam doorheen controlepunten.
Sommige kinderen leggen me uit dat ze de controlepost tussen Abu Dis op de Westelijke Jordaanoever en Jeruzalem oversteken om naar school te gaan; ze gaan alleen omdat hun ouders niet over de benodigde vergunningen beschikken en brengen er elke dag minstens een uur door. Oudere studenten vertellen me dat ze vroeger naar hun universiteit konden lopen, maar nu is er de muur en een controlepost. De VN schat dat er ongeveer zijn 593 controlepuntenvoornamelijk bedoeld om Israëlische kolonisten te beschermen.
Ook de economische situatie op de Westelijke Jordaanoever is betreurenswaardig. Israëlische beperkingen over het verkeer van mensen en goederen – zoals een verbod op de import van bepaalde technologieën en inputs, bureaucratische controles, controleposten, poorten, aardheuvels, wegversperringen en loopgraven – verstikken de ontwikkeling. De armoedecijfer bedraagt 36% en het werkloosheidspercentage 26%.
Het Israëlische leger heeft dat, vooral sinds de komst van de meest recente regering-Netanyahu, wel gedaan heeft zijn interventies opgevoerd en preventieve invallen. Vóór de Hamas-aanval waren sinds het begin van het jaar 200 Palestijnen gedood. De VN telt 4.900 Palestijnse politieke gevangenen en neemt nota van de erbarmelijke omstandigheden in Israëlische gevangenissen en de mishandeling die wordt ondergaan.
Politieke impasse, latent geweld
Daarbij komt nog de politieke impasse. Sinds 2006 zijn er geen verkiezingen meer geweest in Palestina. De Palestijnse Autoriteit, erkend als de legitieme vertegenwoordiger van het Palestijnse volk, is een lege huls geworden zonder echte macht. De macht is geconcentreerd in de handen van de 87-jarige Mahmoud Abbas, die de steun van zijn volk heeft verloren. Na het herhaaldelijk mislukken van de onderhandelingen tussen de Palestijnse Autoriteit en Israël overwegen sommigen dit zelfs Mahmoud Abbas zou medeplichtig zijn aan de Israëlische bezetting. Corruptie verlamt alle Palestijnse instellingen.
De bevolking verwacht niets meer van de politiek en nog minder van onderhandelingen. Sinds het begin van het jaar is er sprake van een heropleving van ‘lone wolf’-aanvallen, gedreven door wanhoop. Zoals de Palestijnse chauffeur die eind augustus werd op een groep Israëlische soldaten geploegd toen hij op het punt stond een controlepost over te steken.
Het is dezelfde wanhoop die een deel van de Palestijnse bevolking ertoe aanzet zich vandaag achter de wrede aanvallen van Hamas te scharen. Zoals Elie Barnavi opmerkt, kunnen we zelfs bang zijn voor het uitbreken van een nieuwe intifada.
De opkomst van Hamas
Door de jaren heen is Hamas in staat geweest deze gevoelens te bewapenen en zichzelf zo te profileren als de “ware verdediger” van de Palestijnse zaak.
In 2006 won de militante groep de Palestijnse parlementsverkiezingen. Ondanks het democratische karakter van deze verkiezingen werd de uitslag niet erkend door de internationale gemeenschap, die weigerde toe te staan dat een terroristische organisatie de macht overnam. Hamas viel daarom terug op de Gazastrook, waarvan het de controle overnam. Vanuit Gaza ging zij door met het radicaliseren en delegitimeren van de Palestijnse Autoriteit, en wachtte tot het momentum zich opbouwde alvorens haar woorden in daden om te zetten. In de ogen van de organisatie is dit moment aangebroken. De leiders waren ongetwijfeld van mening dat de context gunstig was voor een grootschalige aanval.
Aan de ene kant de interne destabilisatie in Israël bood een inbreuk aan waarvan Hamas kon profiteren. Nog nooit is Israël zo verdeeld geweest als sinds de komst van Netanyahu coalitie van ultraorthodoxe en nationaal-religieuze partijen. Grootschalige demonstraties tegen de hervorming van het rechtssysteem brachten het land maandenlang in beroering. Met een ongekende actie hebben Israëlische reservisten, essentieel voor de Israëlische defensie, weigerde wekenlang te dienen uit protest tegen de hervormingen.
Veranderende geopolitiek
Hamas had waarschijnlijk ook oog voor de geopolitiek en voelde dat het machtsevenwicht in de regio aan het verschuiven is. Getuige de overeenkomst tussen Teheran en Riyadh, en de Abraham-akkoorden waardoor de betrekkingen van Israël met de Golfstaten werden genormaliseerd. Tegenwoordig blijven de mondiale tektonische platen wiebelen, de status quo is in Nagorno-Karabach is verbrijzeld en Afrika ervaart de ene staatsgreep na de andere. De tijd was rijp voor de groep om toe te slaan.
Vijftig jaar na de Jom Kipoeroorlog en dertig jaar na de Oslo-akkoorden moeten de tragische gebeurtenissen van de afgelopen dagen worden bekeken door het prisma van een complex conflict dat sinds 1948 twee volkeren tegen elkaar heeft opgezet. Hamas heeft de woede en wanhoop geïnstrumentaliseerd. van Palestijnen om ongekend geweld te plegen, waardoor een legitieme zaak wordt gedelegitimeerd.
Auteur: Marie Durrieu
Associate doctoraal student aan het Strategic Research Institute of the Military School in Political Science and International Relations (CMH EA 4232-UCA), Sciences Po
Oorspronkelijk gepubliceerd in
