Yosif Dzhugashvili, een gewone jongen uit een arm Georgisch gezin, ging in 1894 naar het theologisch seminarie en zou priester worden. Toen hij echter 15 jaar oud was, maakte hij kennis met het marxisme, sloot zich aan bij illegale revolutionaire groepen en begon een heel ander leven. Ergens rond deze tijd begon Dzhugashvili « namen » te verzinnen. Jaren later stopte zijn keuze bij de meest succesvolle – Stalin. Deze bijnaam van hem is beter bekend dan zijn echte achternaam, en daarmee gaat hij de geschiedenis in. Wat gebeurde er dat Dzhugashvili Stalin heette, en wat betekent deze fictieve achternaam?
Traditie
In Rusland zijn pseudoniemen gebruikelijk en wijdverspreid, vooral onder de intelligentsia en revolutionairen. Alle partijleden en ondergrondse marxisten hadden er meerdere, dus de politie kon ze niet volgen. Lenin had er bijvoorbeeld ongeveer 150. Het was een wijdverbreid gebruik om pseudoniemen te vormen van de meest gebruikte Russische namen.
« Het was eenvoudig, zonder enige intellectuele pretentie, begrijpelijk voor elke arbeider, en, belangrijker nog, het leek voor iedereen een echte naam », merkte historicus William Pohlebkin op in zijn boek « The Great Nickname. »
Dzhugashvili kiest bijvoorbeeld het pseudoniem Ivanovich (van de naam Ivan) om zich te registreren op het 4e partijcongres. Zo’n afgeleide van de naam is het pseudoniem van Vladimir Ulyanov – Lenin (van de naam Lena). En zelfs die partijleden van wie de echte achternaam was afgeleid van een Russische naam, namen ook pseudoniemen – afgeleid van een andere naam.
De tweede sterkste traditie was het gebruik van « zoölogische » bijnamen – van dierenrassen, vogels en vissen. Ze werden gekozen door mensen die op de een of andere manier hun heldere individualiteit wilden benadrukken door middel van de valse naam. En, tot slot, een speciale groep waren de Kaukasiërs – Georgiërs, Armeniërs, Azerbeidzjanen. Ze negeren te vaak de regels bij het kiezen van een bijnaam met een blanke « tint ». Koba – zo werd Dzhugashvili tot 1917 het vaakst genoemd in de partij. Dit is zijn beroemdste bijnaam na Stalin.
Deeg
In Georgië is de naam Koba erg symbolisch. Onder een aantal buitenlandse biografen van Stalin is er een mening dat hij het ontleende aan de naam van het personage van een van de romans van de Georgische klassieker Alexander Kazbegi « Father Killer ». Daarin vecht de onverschrokken Koba, die een bergbeklimmer is, voor de onafhankelijkheid van zijn vaderland. Het is waarschijnlijk dat dit beeld dicht bij de jonge Stalin stond, maar er moet rekening mee worden gehouden dat voor Kazbegi zelf de naam Koba secundair is.
Koba is het Georgische equivalent van de naam van de Perzische koning Kobades, die aan het einde van de 5e eeuw Oost-Georgië veroverde en Tbilisi 1500 jaar lang de hoofdstad maakte. En juist dit historische prototype, als politiek figuur en staatsman, spreekt Dzhugashvili veel, veel meer aan. Zelfs hun biografieën lijken opvallend veel op elkaar.
Al in 1911 ontstond echter de behoefte om zijn belangrijkste pseudoniem te veranderen – historische omstandigheden dwongen het. Dzhugashvili’s activiteit begon ver buiten de grenzen van de Kaukasus te reiken, zijn ambities en connecties met Russische partijorganisaties groeiden, en Koba als pseudoniem was alleen handig in de Kaukasus. Andere taalkundige en culturele omgevingen vroegen om andere adressen. Voor het eerst verscheen het pseudoniem Stalin in januari 1913 onder het werk « Marxisme en het nationale vraagstuk ».
Waar komt de bijnaam Stalin vandaan?
Het antwoord op deze vraag was inderdaad lange tijd onbekend. Terwijl Stalin leefde, kon alles met betrekking tot zijn biografie geen onderwerp van discussie, onderzoek of zelfs maar hypothese van een historicus zijn. Alles wat met de ‘leider van de naties’ te maken had, werd afgehandeld door het Instituut voor Marxisme-Leninisme, dat het fonds van Joseph Stalins speciaal bewaakte geheime materialen huisvestte. Terwijl Stalin nog leefde, werd er zelfs geen onderzoek gedaan naar deze materialen. En zelfs na zijn dood werd geen van hen lange tijd bestudeerd vanwege de veroordeling van de persoonlijkheidscultus van Stalin.
Niettemin verspreidde zich al na de revolutie, in het begin van de jaren twintig, de mening in partijkringen dat « Stalin » gewoon een Russische vertaling was van de Georgische wortel van zijn achternaam « Dzhuga », wat naar verluidt ook « staal » betekende. Het antwoord lijkt triviaal. Het was deze versie die herhaaldelijk in de literatuur over Stalin werd genoemd, en de kwestie van de oorsprong van de bijnaam werd als « beslecht » beschouwd.
Dit alles blijkt echter fictie te zijn, of liever gewoon een onnauwkeurige (en verkeerde) mening, die zelfs onder Georgiërs heerst. In 1990 schreef de Georgische schrijfster, toneelschrijfster en voormalig gevangene van stalinistische concentratiekampen Kita Buachidze bij deze gelegenheid het volgende: “Dzhuga” betekent helemaal niet “staal”. « Dzhuga » is een heel oud heidens Georgisch woord met Perzische boventonen, waarschijnlijk verspreid tijdens de periode van Iraanse heerschappij over Georgië, en betekent een eenvoudige naam. De betekenis is, zoals bij veel namen, onvertaalbaar. Een naam als een naam, zoals de Russische Ivan. Dzhugashvili betekent daarom simpelweg « zoon van Dzhuga » en niets anders.
Het blijkt dat de oorsprong van de bijnaam niets te maken heeft met de echte achternaam van Stalin. Naarmate dit duidelijk wordt, beginnen er verschillende versies te ontstaan. Onder hen is het verhaal dat Stalin een pseudoniem nam op basis van de achternaam van zijn partijgenoot en minnaar Lyudmila Stal. Hier is een andere versie: Dzhugashvili koos als zijn bijnaam in de partij de enige medeklinker met het pseudoniem Lenin.
De historicus William Pohlebnik komt echter met de meest merkwaardige hypothese, het resultaat van onderzoekswerk. Volgens hem is het prototype van het pseudoniem de achternaam van de liberale journalist Yevgeny Stefanovich Stalinsky, een van de prominente Russische uitgevers van tijdschriften en de vertaler van Rustaveli’s gedicht « Ridder in tijgervel » in het Russisch. Stalin hield erg van dit gedicht en bewonderde het werk van Shota Rustaveli (zijn 750ste verjaardag werd plechtig gevierd in 1937 in het Bolshoi Theater).
Om de een of andere reden gaf hij echter opdracht om een van de beste edities te verbergen. De meertalige editie van 1889 met de vertaling van Stalinsky werd verwijderd uit de tentoonstellingsexposities en bibliografische beschrijvingen en werd niet genoemd in de artikelen van literaire critici. De historicus concludeert: « Toen Stalin opdracht gaf de uitgave van 1889 te verbergen, was hij er in de eerste plaats op uit dat het ‘geheim’ van de keuze van zijn pseudoniem niet zou worden onthuld. » Zo blijkt zelfs het « Russische » pseudoniem nauw verwant te zijn aan Georgië en aan Dzhugashvili’s jeugdherinneringen.
