In een interview vertelt hij over de laatste momenten van het aardse bestaan van de man die de Kerk diende als bisschop van Rome van 2005 tot 2013 en vervolgens bijna tien jaar geleden de historische keuze maakte om afstand te doen van het pontificaat.
V: Duizenden gelovigen hebben hun respect betuigd aan het stoffelijk overschot van de emeritus paus. Je hebt een groot deel van je leven met hem doorgebracht. Hoe leef je nu?
Menselijk, heel veel lijden. Het doet pijn, ik lijd… Geestelijk heel goed. Ik weet dat paus Benedictus nu is waar hij heen wilde.
Vraag: Hoe leefde Benedictus XVI deze laatste dagen? Wat waren zijn laatste woorden?
Ik hoorde zijn laatste woorden niet met mijn eigen oren, maar de avond voor zijn dood hoorde een van de verpleegsters die hem hielpen ze. Rond drie uur: « Heer, ik hou van u. » De verpleegster vertelde me ‘s ochtends zodra ik in de slaapkamer aankwam, dit waren de laatste echt begrijpelijke woorden.
Gewoonlijk baden we Lauds voor zijn bed: ook die ochtend zei ik tegen de Heilige Vader: « Laten we doen zoals gisteren: ik bid hardop en doe mee in de geest. » Sterker nog, hij kon niet meer hardop bidden, hij was echt buiten adem.
Daar deed hij zijn ogen maar een klein beetje open – hij begreep de vraag – en knikte ja. Dus ik begon. Rond 8 uur begon hij steeds zwaarder te ademen. Er waren twee doktoren – dr. Polisca en een beademingsapparaat – en ze vertelden me: « We vrezen dat nu het moment zal komen waarop hij zijn laatste gevecht op aarde zal moeten voeren. »
Ik belde de herinneren Domini en ook zuster Brigida, en ik zei dat ze moesten komen omdat hij zijn doodsstrijd had bereikt. Hij was toen lucide. Ik had al eerder de begeleidende gebeden voor de stervende man voorbereid, en we baden ongeveer 15 minuten, allemaal samen terwijl Benedictus XVI steeds zwaarder ademde.
Het werd duidelijk dat hij niet goed kon ademen. Dus ik keek naar een van de doktoren en vroeg: « Maar heeft hij pijn geleden? ». Hij vertelde me: « Ja, het is begonnen, maar we weten niet hoe lang het zal duren. »
V: En wat gebeurde er toen?
Wij waren daar; iedereen bad toen in stilte, en om 21:34 blies hij zijn laatste adem uit. Daarna vervolgden we onze gebeden niet langer voor de stervenden maar voor de doden. En we sloten af met het zingen van “Alma Redemptoris Mater”.
Hij stierf in het octaaf van Kerstmis, zijn favoriete liturgische tijd, op de dag van zijn voorganger – San Silvestro, paus onder keizer Constantijn. Hij was gekozen op de dag waarop een Duitse paus, de heilige Leo IX van de Elzas, wordt herdacht; hij stierf op de dag van een Romeinse paus, St. Sylvester.
Ik zei tegen iedereen: “Ik bel paus Franciscus meteen; hij zal de eerste zijn die het weet.” Ik belde hem en hij zei: « Ik kom er meteen aan! »
Toen kwam hij, ik vergezelde hem naar de slaapkamer waar hij was overleden en ik zei tegen iedereen: “Blijf”. De paus begroette hen; Ik bood hem een stoel aan en hij ging naast het bed zitten en bad. Hij gaf zijn zegen en ging toen weg. Dit gebeurde op 31 december 2022.
Vraag: Welke woorden uit zijn geestelijk testament hebben u het meest geraakt?
Het testament als zodanig heeft mij diep geraakt. Een paar woorden kiezen is moeilijk moet ik zeggen. Maar dit testament was al geschreven op 29 augustus 2006: het liturgische feest van het martelaarschap van de heilige Johannes de Doper.
Het was met de hand geschreven – heel leesbaar, heel klein maar leesbaar – in het tweede jaar van zijn pontificaat. In het Duits zou je zeggen « O Ton Benedikt“, dat is “Dit is echt Benedict.” Als ik de tekst had gehad, zonder de auteur te kennen, zou ik hem hebben herkend. Het bevat de geest van Benedictus. Als je het leest of erover nadenkt, zie je dat het echt van hem is. Hij staat hier allemaal in, in twee pagina’s.
Vraag: Kortom, het is een dank aan God en aan zijn familie …
Ja. Het is een bedankje, maar ook een aanmoediging voor de gelovigen, zich niet te laten misleiden door enige hypothese, noch op theologisch, noch op filosofisch gebied, noch op enig ander gebied.
Uiteindelijk is het de Kerk die communiceert, het is de Kerk, het levende Lichaam van Christus, die het geloof aan allen en voor allen meedeelt. Soms zijn er zelfs in de theologie theorieën die heel verlicht zijn, of dat lijken, maar die na een jaar of twee alweer voorbij zijn. Het is het geloof van de katholieke kerk, dit is wat ons werkelijk naar bevrijding leidt en ons in contact brengt met de Heer.
Vraag: Wat was de sterkste boodschap van zijn pontificaat?
Zijn kracht ligt in het motto dat hij koos toen hij aartsbisschop van München werd, waarbij hij de derde brief van John citeerde: “Medewerkers van de waarheid“, dat wil zeggen “medewerkers van de waarheid”, wat betekent dat de waarheid niet iets is dat gedacht is, maar een Persoon is: het is de Zoon van God.
God werd vleesgeworden in Jezus Christus, in Jezus van Nazareth, en dit is zijn boodschap: volg geen theorie van de waarheid, maar volg de Heer. « Ik ben de weg, de waarheid en het leven ». Dit is zijn bericht. Een boodschap die geen last is: het is eerder een hulpmiddel om alle last van elke dag te dragen, en dat geeft vreugde. Er zijn problemen, maar het geloof is sterker; het geloof moet het laatste woord hebben.
Vraag: De wereld zal die 11 februari 2013 nooit vergeten, de aankondiging van het ontslag. Er zijn mensen die blijven zeggen dat het geen vrije keuze was of zelfs dat hij op de een of andere manier paus wilde blijven. Wat denk je?
Zelf heb ik hem bij verschillende gelegenheden dezelfde vraag gesteld en tegen hem gezegd: “Heilige Vader, ze zoeken naar een samenzwering achter de aankondiging van 11 februari na de consistorie. Ze zoeken, ze zoeken, ze zoeken…”
Benedict antwoordde: « Wie niet gelooft dat wat ik zei de echte reden is om op te geven, zal me niet geloven, ook al zeg ik nu ‘Geloof me, het is zo!' » Dit is en blijft de enige reden en we mogen niet vergeten het. Hij had me dit besluit aangekondigd: “Ik moet het doen”. Ik was een van de eersten die hem probeerde te ontmoedigen. En hij antwoordde me duidelijk: “Kijk, ik vraag niet om jouw mening, maar ik communiceer mijn beslissing. Een gebeden, geleden, genomen beslissing voor God”.
Er zijn mensen die niet geloven of theorieën verzinnen, die zeggen dat ze « het ene deel zouden hebben achtergelaten maar een ander deel behouden », enz.: al degenen die dit zeggen, verzinnen alleen maar theorieën over het ene of het andere woord en uiteindelijk ze vertrouwen Benedict niet, wat hij zei. Dit is gewoon een belediging voor hem. Natuurlijk staat het iedereen vrij om verstandige of minder verstandige dingen te zeggen.
Maar de naakte waarheid is deze: hij had niet langer de kracht om de kerk te leiden, zoals hij die dag in het Latijn zei. Ik vroeg: « Heilige Vader, waarom in het Latijn? » Hij antwoordde: “Dit is de taal van de kerk.” Iedereen die denkt een andere reden te kunnen vinden of te moeten vinden, heeft het mis. Hij communiceerde de echte reden. Amen.
Vraag: Welk aspect is u het meest opgevallen toen u dicht bij Benedictus was in de lange periode dat hij emeritus was?
Het is bijna tien jaar geleden. Benedictus – al als kardinaal, al als professor – had het erg naar zijn zin [spiritual] bruidsschat. Velen zeggen nederigheid: ja, dat is waar, maar ook – misschien werd dat niet zo goed gezien – het vermogen om te accepteren als mensen het niet eens waren met wat hij zei.
Als professor is het normaal: er is de vergelijking, de discussie, de “strijd” tussen de verschillende argumenten. In deze context worden ook sterke woorden gebruikt, maar zonder ooit te kwetsen en indien mogelijk zonder controverse te veroorzaken. Het is iets anders wanneer men bisschop is en daarna paus: hij predikt en schrijft niet als een privépersoon, maar als iemand die het mandaat heeft gekregen om te prediken en herder van een kudde te zijn.
De paus is de eerste getuige van het evangelie, inderdaad, van de Heer. En daar zagen we dat zijn woorden, de woorden van de opvolger van Petrus, niet werden geaccepteerd. Maar dit vertelt ons dat het leiderschap van de kerk niet alleen wordt gedaan door te bevelen, te beslissen, maar ook door te lijden, en het deel van het lijden was niet gering. Toen hij emeritus werd, was zeker alle verantwoordelijkheid en het hele pontificaat voor hem voorbij.
Vraag: Dacht hij dat hij zo lang zou leven nadat hij het had opgegeven?
Ongeveer drie maanden geleden zei ik tegen hem: “Heilige Vader, we naderen mijn tiende verjaardag van het episcopaat: Driekoningen 2013, Driekoningen 2023. Dat moeten we vieren.” Maar het betekent ook tien jaar na zijn ontslag.
Sommigen vragen mij: “Maar hoe is het mogelijk dat hij het opgaf te zeggen dat hij de kracht niet meer had en dat hij na tien jaar nog leeft?” En hij antwoordde: “Ik moet zeggen dat ik de eerste ben die verrast is dat de Heer me meer tijd heeft gegeven. Ik dacht hooguit een jaar, en Hij gaf me er 10! En 95 is een mooie leeftijd, maar jaren en ouderdom hebben ook hun gewicht, zelfs voor een paus-emeritus.”
Hij vervolgde: “Ik aanvaardde het en probeerde te doen wat ik had beloofd: bidden, aanwezig zijn en vooral mijn opvolger begeleiden met gebed.” En dit is heel mooi. Ik raad sommigen die hier moeite mee hebben ook aan om nog eens te lezen wat Benedictus zei, waarin hij paus Franciscus bedankte in de Clementinezaal ter gelegenheid van de 65ste verjaardag van zijn priesterwijding.
Ten slotte zei ik een keer gekscherend, op een niet erg elegante manier: « Heilige Vader, u hebt gerekend zonder uw gastheer. » Hij antwoordde: “Ik nam geen enkele beslissing: ik accepteerde wat de Heer me gaf. Hij gaf me dit; Ik moet Hem bedanken. Dit is mijn overtuiging. Anderen hebben misschien andere ideeën, theorieën of overtuigingen, maar dit is de mijne.”
Vraag: Wat was de beste les in je leven en wat ga je het meest missen aan Joseph Ratzinger?
De grootste leerstelling is dat geschreven geloof, uitgesproken en verkondigd geloof, niet alleen iets is dat hij zei en predikte, maar dat hij leefde. Dat wil zeggen, het voorbeeld voor mij is dat het geloof dat hij leerde, onderwees en verkondigde een geleefd geloof werd. En voor mij – zelfs op dit moment dat ik lijd, niet alleen – is dit een grote spirituele opluchting.
Vraag: In zijn testament schrijft Benedictus: « Als ik in dit late uur van mijn leven terugkijk op de decennia die ik heb afgelegd, is het eerste wat ik zie hoeveel redenen ik heb om dankbaar te zijn. » Was hij een gelukkige, vervulde man?
Hij was een man die er diep van overtuigd was dat men in de liefde van de Heer nooit ongelijk heeft, ook al maakt men menselijk veel fouten. En deze overtuiging gaf hem rust en – het mag gezegd worden – deze nederigheid en ook deze duidelijkheid.
Hij zei altijd: “Geloof moet een eenvoudig geloof zijn, niet simplistisch, maar eenvoudig. Omdat alle grote theorieën, alle grote theologieën hun fundament hebben in geloof. En dit is en blijft de enige voeding voor zichzelf en ook voor anderen.”
