Psychologen uit Würzburg hebben onderzocht wat mensen vatbaarder maakt voor nepnieuws. Credits: Jan Philipp Rudloff / Universiteit van Würzburg
Een nieuwe studie heeft een verband gevonden tussen donkere persoonlijkheidskenmerken en nepnieuws.
Nepnieuws is de focus geweest van recent onderzoek aan het Human-Computer-Media Institute aan de Julius Maximilian Universiteit van Würzburg in Beieren, Duitsland. « Sommige mensen geloven nepnieuws, zelfs als de wetenschappelijke feiten ze duidelijk tegenspreken », zegt psycholoog Jan Philipp Rudloff. “We wilden weten waarom dat zo is en onderzoeken welke rol onze ideeën over de aard van kennis en feiten spelen.”
Rudloff voerde een grondig experiment uit over dit onderwerp terwijl hij zijn Ph.D. bij de afdeling communicatiepsychologie onder leiding van prof.dr.ir. Markus Appel. Samen met Appel confronteerde hij meer dan 600 Amerikanen met verschillende koppen, zoals « Trump’s eerste 3 jaar creëerden 1,5 miljoen minder banen dan Obama’s laatste 3. » Deelnemers werd gevraagd om te beoordelen hoe nauwkeurig deze verklaringen waren.
Epistemische overtuigingen werden beoordeeld met een vragenlijst
Vervolgens vulden de deelnemers een uitgebreide vragenlijst in. Deelnemers werd ook gevraagd om het belang van sterk bewijs voor hen te beoordelen, hoeveel ze op hun intuïtie vertrouwen bij het beoordelen van de nauwkeurigheid van de informatie, en hoeveel ze geloven dat politici, wetenschappers en de media feiten “verzwaren” om hun agenda te dienen.
« We vatten deze aspecten samen als ‘epistemische overtuigingen’, » legt Rudloff uit – epistéme komt uit het Grieks en betekent « cognitie » of « kennis ».
Daarnaast werd in de vragenlijst gepeild hoe belangrijk het voor de deelnemers was om voor hun eigen belangen op te komen (zelfs ten koste van hun medemens). Dit kenmerk wordt ook wel de “donkere persoonlijkheidsfactor” genoemd. Het wordt beschouwd als de kern van verschillende duistere persoonlijkheidskenmerken zoals narcisme, psychopathie of machiavellisme. « Iedereen is tot op zekere hoogte egoïstisch », legt Rudloff uit. “Het is echter problematisch als mensen zo sterk op hun eigen welzijn zijn gericht dat de belangen van hun medemens geen rol meer spelen.”
Mensen met duistere persoonlijkheidskenmerken buigen de werkelijkheid naar hun eigen voordeel
Uit het onderzoek bleek dat hoe minder de deelnemers geloofden in het bestaan van feiten, hoe moeilijker het voor hen was om ware verklaringen van valse te onderscheiden. Daarnaast was er nog een tweede bevinding: hoe sterker de “donkere persoonlijkheidsfactor” van de deelnemers was, dwz hoe uitgesprokener hun eigenbelang ten koste van anderen, hoe meer ze betwijfelden of er een verschil was tussen wetenschappelijke bevindingen en louter meningen.
“Je zou hun overtuigingen postfactueel kunnen noemen; ze geloven alleen wat voor hen waar voelt”, benadrukt Jan Philipp Rudloff. Dienovereenkomstig vinden ze het moeilijk om echte verklaringen van valse te onderscheiden, dus geloven ze vooral vaak dat nepnieuws waar is. “Mensen met duistere persoonlijkheidstrekken buigen de werkelijkheid naar hun hand. Bijvoorbeeld: ik draag geen masker omdat het coronavirus toch gewoon door de media is uitgevonden”, legt Rudloff uit. “De feiten verdraaien op basis van egoïstische motieven werkt vooral goed als mensen ervan overtuigd zijn dat er sowieso geen onafhankelijke wetenschappelijke feiten zijn.”
In een ander onderzoek dat in het voorjaar van 2022 werd gepubliceerd, konden Rudloff en Appel, samen met dr. Fabian Hutmacher van de JMU-afdeling Psychologie van Communicatie en Nieuwe Media, al aantonen dat mensen met donkere persoonlijkheidskenmerken eerder COVID-19 complottheorieën tijdens de pandemie.
Rudloff benadrukt echter dat lang niet alleen deze groep vatbaar is voor complottheorieën en nepnieuws. « Epistemische overtuigingen zijn de doorslaggevende factor », zegt hij. « Mensen die niet geloven in de kracht van degelijk bewijs en argumenten zullen zich niet laten leiden door zelfs de meest indrukwekkende feitencontrole – ongeacht hun andere persoonlijkheidskenmerken. »
Epistemische overtuigingen ontwikkelen zich op jonge leeftijd
In de psychologie wordt aangenomen dat epistemische overtuigingen zich tijdens de kindertijd en adolescentie ontwikkelen en verstevigen. Voor jonge kinderen is er over veel kwesties alleen maar zwart of wit: een idee is goed of slecht, en een stelling is waar of onwaar. Later leren ze onderscheid te maken: of iemand van Beethoven houdt of van popsongs houdt, is een kwestie van smaak. Gedurende deze tijd hebben ze de neiging om verschillende meningen als gelijk te beschouwen – zelfs die over zaken als klimaatverandering die door mensen wordt veroorzaakt.
« In het beste geval leren we op een gegeven moment verschillende posities te evalueren », zegt Rudloff. “Bijvoorbeeld: ja, er zijn verschillende meningen, maar sommige zijn meer onderbouwd met bewijzen dan andere.” Maar niet iedereen lijkt deze stap te zetten. In situaties als klimaatverandering of COVID-19, waar een rationele beoordeling van argumenten cruciaal is, kan dit tekort ernstige gevolgen hebben.
Referentie: « Wanneer waarachtigheid de waarheid overtreft: epistemische overtuigingen voorspellen de nauwkeurige onderscheiding van nepnieuws » door Jan Philipp Rudloff en Markus Appel, 2022, Journal of toegepast onderzoek in geheugen en cognitie.
DOI: 10.1037/mac0000070
