Aan de vooravond van de eerste van de 36 grote gebeurtenissen van dit Heilig Jaar bespreken we enkele reflecties van de pausen over de verantwoordelijkheden op het gebied van communicatie en nieuwsoverdracht: voor paus Franciscus is het altijd een ‘heen en weer’, een dialoog die we moeten niet toegeven aan de ‘oppositielogica’.
Amedeo Lomonaco – Vaticaanstad
Communiceren is een handeling die alle mensen sinds het begin van de menselijke geschiedenis heeft beïnvloed. Het betekent het overbrengen van een boodschap, het aangaan van een relatie met de ander binnen een context, mede beïnvloed door waarden en gebruiken, via taal en diverse transmissiemiddelen. Onder hen heeft het boek eeuwenlang een hoofdrol gespeeld. De evolutie van de communicatie gaat daarom gepaard met diepgaande veranderingen. De uitvinding van de drukpers in de 15e eeuw gaf een nog grotere impuls aan de circulatie van ideeën en kennis. Tussen de 19e en 20e eeuw bracht de opkomst van de massamedia de massacommunicatie dichter bij een publiek dat niet alleen uit lezers bestond, maar ook uit kijkers en luisteraars. Kranten, films, radio en televisie hebben een aanzienlijke impact gehad op het sociale weefsel. Meer recentelijk hebben telematicamedia die met computers zijn verbonden, huidige fenomenen zoals de mondialisering gekenmerkt tot de komst van het tijdperk van sociale netwerken en nog meer van kunstmatige intelligentie.
De eerste van de 36 grote evenementen van dit Heilig Jaar is aan deze wereld gewijd. Dit is het Jubileum van de Communicatie, gepland van 24 tot en met 26 januari, waaraan onder meer journalisten, media-exploitanten, sociale netwerkbeheerders, audio- en videotechnici en computerexperts deelnemen.
Communiceren is een verantwoordelijkheid
Door de geschiedenis heen hebben de pausen vaak de waarde van communicatie benadrukt en hebben ze er herhaaldelijk aan herinnerd dat weten en geïnformeerd worden een fundamenteel mensenrecht is. Verspreid het woord, nieuwshet beeld, de gedachte, de cultuur is bovenal een verantwoordelijkheid: die van het zoeken en bevorderen van de waarheid. Paus Johannes XXIII in de encycliek Vrede op aarde bevestigt dat ieder mens recht heeft op objectieve informatie. Tegenwoordig zijn de mogelijkheden om nieuws te communiceren en over te brengen vermenigvuldigd. Maar het vermogen om onszelf echt te begrijpen is niet altijd gegroeid en het risico bestaat dat we de bijbelse ervaring van de Toren van Babel herhalen. Vooral de laatste tijd, met de komst van digitale technologieën, heeft er een drastische transformatie plaatsgevonden in de vormen en talen van informatie. Het gevaar, waar ook paus Franciscus op heeft gewezen, is dat de wijsheid van de mens wordt verstikt door de snelheid en vaak verspreide aard van informatie.
Paulus VI: De Kerk en sociale communicatie
Ondanks deze schaduwen kunnen communicatie en informatie het pad van de mens en het jubileum van de hoop verlichten. Het conciliedecreet tussen prachtig onderstreept dat nieuwe communicatiemogelijkheden, verzekerd door “wonderbaarlijke technische uitvindingen”, de massa en de hele mensheid kunnen bereiken en beïnvloeden. “Speciale morele verantwoordelijkheden met betrekking tot het juiste gebruik van de instrumenten van sociale communicatie – zo luidt het document – vallen op journalisten, schrijvers, acteurs, regisseurs, redacteuren en producenten, programmeurs, distributeurs, exposanten en verkopers, critici en iedere andere persoon die op enigerlei wijze zij nemen deel aan de voorbereiding en verzending van communicatie. Maar wat is sociale communicatie precies? Dezelfde vraag werd gesteld door paus Paulus VI in de Regina Coeli 23 mei 1971:
“Wat zijn sociale communicatie? Zij zijn de middelen, de instrumenten, de voertuigen waarmee mensen nieuws, informatie, meningen, oordelen, kritiek, bedoelingen, leringen, propaganda en gedachten aan elkaar overbrengen. Het is de som van de taal van gesprekken, aansporingen en polemieken die mensen onderling onderhouden. Het gaat over de handel in woorden, in nieuws en in ideeën die in de samenleving circuleren, een handel die zich steeds verder uitbreidt en de neiging heeft om mondiaal te worden. De moderne druktechniek, radio en televisie maken deze onderlinge verspreiding van stemmen en beelden van de menselijke conversatie en cultuur buitengewoon snel, aantrekkelijk en indrukwekkend. Is dit niet een kenmerkend en dominant feit in ons dagelijks leven? In onze hedendaagse beschaving? Niemand kan het ontkennen. Daarom moet de Kerk er ook voor zorgen.”
Johannes Paulus I: Communicatie is gemeenschap
De Kerk moet dit ook onder ogen zien omdat de communicatiemiddelen een “diepe verbinding met menselijke waarden en de verwachtingen van de samenleving” tot stand kunnen brengen. Dit is wat paus Johannes Paulus I in zijn toespraak benadrukte toespraak voor vertegenwoordigers van de internationale pers op 1 september 1978.
“De heilige erfenis die ons is nagelaten door het Tweede Vaticaans Concilie en onze voorgangers Johannes XXIII en Paulus VI, ter dierbare en heilige nagedachtenis, eist van ons de belofte van bijzondere aandacht, van openhartige, eerlijke en effectieve samenwerking met de instrumenten van de sociale communicatie. , die u hier waardig vertegenwoordigt. (…) We verbergen niet de risico’s van massificatie en nivellering die dergelijke media met zich meebrengen, met de daaruit voortvloeiende bedreigingen voor de innerlijkheid van het individu, voor hun vermogen tot persoonlijke reflectie, voor hun objectiviteit van oordeel. Maar we weten ook welke nieuwe en gelukkige mogelijkheden ze de hedendaagse mens bieden, om zijn medemensen te leren kennen en dichter bij hen te komen, om hun verlangens naar gerechtigheid, vrede en broederschap beter te begrijpen, om met hen diepere banden van participatie en begrip te smeden. solidariteit met het oog op een rechtvaardiger en menselijker wereld. Wij kennen in één woord het ideale doel waar ieder van jullie, ondanks moeilijkheden en teleurstellingen, jullie inspanningen op richt, dat wil zeggen om, door ‘communicatie’, een waarachtiger en meer ‘volledige gemeenschap’ te bereiken.”
Johannes Paulus II: Communiceren is de waarheid respecteren
Voor de wereld van communicatie en journalistiek in het bijzonder is een fundamentele optie vereist: “de dienst van sociale communicatie, gericht op het verrijken van de kennis en het educatieve erfgoed van het individu en het aanbieden van de gemeenschap een effectief instrument voor burgerlijke groei, spiritueel en moreel. ” In deze precieze context is de toespraak gehouden op 28 februari 1986 door paus Johannes Paulus II aan een delegatie van journalisten, gedefinieerd als ‘operatoren, bedienden, kunstenaars van het woord’.
“Respect voor de waarheid vereist een serieuze inzet, een nauwkeurige en nauwgezette inspanning van onderzoek, verificatie en evaluatie. Op dit punt wil ik mijn blik even richten op de kerkelijke horizon. Mijn voorganger Johannes Paulus I – die, zoals u weet, een bijzondere vertrouwdheid had met de journalistiek – benadrukte in deze zelfde zaal, onder de vriendelijke uitingen die hij richtte tot de vertegenwoordigers van de sociale media, de noodzaak om ‘in te gaan op de visie van de Kerk, als we het over de Kerk hebben’. En hij voegde eraan toe: «Ik vraag u oprecht, en meer nog, ik smeek u, dat u ook wilt bijdragen aan het veiligstellen in de huidige samenleving van die diepe aandacht voor de dingen van God en voor de mysterieuze relatie tussen God en ieder van ons, die de heilige dimensie. van de menselijke werkelijkheid.”
Benedictus XVI: Communiceren is getuige zijn van je eigen visie
Het derde millennium, gekenmerkt door de verspreiding van het internet en de mogelijkheden die nieuwe digitale kanalen en kunstmatige intelligentie bieden, vraagt niet alleen om de zoektocht naar de waarheid, maar ook om een authentieke getuigenis, die op coherente wijze verbonden is met wat er wordt gecommuniceerd. Paus Benedictus XVI benadrukte deze noodzaak in zijn toespraak van 28 februari 2011 aan de deelnemers aan de Plenaire Vergadering van de Pauselijke Raad voor Sociale Communicatie:
“De nieuwe talen die worden ontwikkeld in de digitale communicatie bepalen onder meer een intuïtief en emotioneel vermogen in plaats van een analytisch vermogen, ze begeleiden naar een andere logische organisatie van het denken en de relatie met de werkelijkheid, ze bevoorrechten vaak het beeld en hypertextuele links. Het duidelijke traditionele onderscheid tussen geschreven en mondelinge taal lijkt daarom te verdwijnen ten gunste van schriftelijke communicatie die de vorm en directheid van oraliteit aanneemt. De dynamiek van ‘participatieve netwerken’ vereist ook dat de persoon betrokken is bij wat hij of zij communiceert. Wanneer mensen informatie uitwisselen, delen ze zichzelf en hun visie op de wereld al: ze worden ‘getuigen’ van wat betekenis geeft aan hun bestaan. De risico’s die we lopen zijn uiteraard voor iedereen zichtbaar: het verlies van innerlijkheid, de oppervlakkigheid in levende relaties, de vlucht naar emotie, de overheersing van de meest overtuigende mening over het verlangen naar waarheid. En toch zijn ze een gevolg van een onvermogen om de betekenis van innovaties volledig en authentiek te ervaren. Daarom is het dringend nodig om na te denken over de talen die door nieuwe technologieën zijn ontwikkeld. Het uitgangspunt is de Openbaring zelf, die getuigt van hoe God zijn wonderen precies in de taal en in de werkelijke ervaring van de mens heeft gecommuniceerd, « volgens de cultuur van elk tijdperk », tot aan de volledige manifestatie van zichzelf in de vleesgeworden Zoon. .
Francisco: Communiceren is niet tegenwerken, maar dialogeren
Het is dringend nodig om na te denken over de talen die zijn ontwikkeld door nieuwe technologieën, die verband houden met sociale netwerken. De tools kunnen zeer effectief zijn, maar wat vooral doorslaggevend is, is de gedeelde inhoud en de gebruikte tonen. Wat moet zegevieren, zelfs op het gebied van communicatie, is niet haat en oppositie, maar de logica van dialoog en begrip. Paus Franciscus herinnert zich het in zijn toespraak ter gelegenheid van de prijsuitreiking « Het is journalistiek » 26 augustus 2023.
“De digitale cultuur heeft ons veel nieuwe mogelijkheden voor uitwisseling gebracht, maar riskeert ook dat communicatie in slogans verandert. Nee, de communicatie is altijd heen en weer geweest. Ik spreek, luister en reageer, maar altijd in dialoog. Het is geen slogan. Ik maak mij bijvoorbeeld zorgen over de manipulaties van degenen die nepnieuws verspreiden om de publieke opinie te beïnvloeden. Laten we ons alsjeblieft niet laten meeslepen door de logica van de oppositie, laten we ons niet laten beïnvloeden door haatzaaiende uitlatingen. Op het dramatische moment dat Europa doormaakt, met de voortzetting van de oorlog in Oekraïne, worden wij opgeroepen een grotere verantwoordelijkheid te nemen. Mijn hoop is dat er ruimte wordt gegeven aan de stemmen van de vrede, aan degenen die zich inzetten voor het beëindigen van dit en vele andere conflicten, aan degenen die zich niet overgeven aan de “Kainistische” logica van de oorlog, maar ondanks alles blijven geloven in het beëindigen van deze en vele andere conflicten. de logica van de vrede, de logica van de dialoog, de logica van de diplomatie.”
Bevorder daarom verantwoorde communicatie, waarin de zoektocht naar dialoog en waarheid eerlijke waardigheid verleent aan mensen, aan mensen. Dit zijn enkele van de hoop die de pausen op verschillende momenten in de geschiedenis hebben geuit om de verantwoordelijkheden van de wereld van communicatie en informatie dichter bij de diepste verwachtingen van de mens te brengen.
