In een recente uitzending van het programma “Órbita Laika” op de Spaanse radio, gepresenteerd door Eduardo Sáenz de Cabezón, bood psycholoog Laura Morán een historisch overzicht van behandelingen in de geestelijke gezondheidszorg, niet alleen om de vooruitgang te benadrukken, maar ook om de praktijken bloot te leggen die, onder de ter bescherming van de wetenschap hebben zij duizenden mensen ernstige schade toegebracht. Van de eerste psychiatrische ziekenhuizen tot de meest controversiële therapieën van de 20e eeuw, zijn analyse benadrukte de noodzaak om kritisch naar ons verleden te kijken om ons archaïsche heden te corrigeren, zoals de VN en de WHO al eisen.
Eerste stappen: het ziekenhuis van de onschuldigen en een humanitaire visie
Morán herinnerde zich de oorsprong van psychiatrische ziekenhuizen in het Westen, die teruggaat tot 1410, toen Fray Juan Gilabert Jofré het Ziekenhuis van de Onschuldigen in Valencia oprichtte. Deze instelling markeerde een mijlpaal door mensen met psychische aandoeningen te behandelen als mensen die steun nodig hebben en niet als opsluiting of isolatie.
Hoewel de behandelingen rudimentair waren, zoals hete baden en absintmedicijnen, was de aanpak humaan en respectvol, iets dat in latere eeuwen zou verdwijnen toen de psychiatrie ontmenselijkende praktijken omarmde.
Lobotomie: een gelegitimeerde horror
In 1935 introduceerde António Egas Moniz, een Portugese neurochirurg, leucotomie (later lobotomie genoemd), een chirurgische procedure waarbij een deel van de witte hersenmassa werd vernietigd in de hoop mentale problemen te verlichten. Deze praktijk ontbeerde niet alleen een solide wetenschappelijke basis, maar veroordeelde patiënten ook tot levens die gekenmerkt werden door emotionele beperkingen, cognitieve beperkingen en totale afhankelijkheid van anderen.
Ondanks zijn verwoestende resultaten ontving Moniz in 1949 de Nobelprijs voor de Geneeskunde, een onderscheiding die achteraf ernstig in twijfel is getrokken. Deze onderscheiding bekrachtigde een methode die niets meer was dan brute hersenverminking, waardoor duizenden mensen onherstelbare schade opliepen onder de vlag van wetenschappelijke innovatie.
Elektroshock: een twijfelachtig verleden en heden
Een andere van de meest controversiële praktijken die Morán noemde was elektroconvulsietherapie (ECT), ontwikkeld in 1938 door de Italianen Ugo Cerletti en Lucio Bini. Deze procedure bestaat uit het toedienen van elektrische schokken aan de hersenen om aanvallen te veroorzaken, met als uitgangspunt het zenuwstelsel te ‘resetten’.
In het begin werd ECT uitgevoerd zonder verdoving of spierverslappers, wat botbreuken, tandheelkundige verwondingen en ernstig fysiek en emotioneel lijden veroorzaakte. Zelfs met de introductie van anesthesie en modernere protocollen blijft ECT een zeer bekritiseerde therapie. De Verenigde Naties (VN) hebben verklaard dat het, wanneer het wordt toegepast zonder geïnformeerde toestemming of zonder de risico’s ervan volledig uit te leggen, als een vorm van marteling kan worden beschouwd. De bijwerkingen zijn onder meer geheugenverlies, cognitieve veranderingen en een emotionele impact die veel patiënten als traumatisch omschrijven.
Hoewel sommigen zonder basis beweren dat ECT effectief is bij de behandeling van ernstige depressies, blijft het gebruik ervan onderwerp van ethisch debat, vooral omdat het een extreme interventie met onherstelbare gevolgen vertegenwoordigt.
Van psychofarmaca naar een bredere visie op geestelijke gezondheid
In de jaren vijftig en zestig zorgden psychofarmaca voor een verandering in de behandeling van de geestelijke gezondheidszorg. Hoewel gepromoot als een minder invasieve oplossing dan lobotomie of elektroshocks, zijn de medicijnen niet zonder kritiek. Decennia lang was het idee populair dat stoornissen zoals depressie te wijten waren aan chemische onevenwichtigheden, zoals een tekort aan serotonine. Recent onderzoek heeft deze simplistische theorie echter in twijfel getrokken en suggereert dat deze onevenwichtigheden eerder een gevolg dan een oorzaak van psychische stoornissen zijn.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) benadrukt dat psychologisch welzijn meer verband houdt met iemands levensomstandigheden en sociale omgeving dan met hersenveranderingen. Deze benadering nodigt ons uit om de geestelijke gezondheid vanuit een alomvattend perspectief te heroverwegen, in plaats van uitsluitend te vertrouwen op farmacologische oplossingen of invasieve interventies.
Een erfenis die niet herhaald mag worden
Na het luisteren naar Laura Morán blijven we achter met een duidelijke reflectie: de geschiedenis van de psychiatrie wordt geplaagd door wreedheden waarover niet eens wordt gesproken, en misstanden die niet mogen worden genegeerd. Hoewel methoden als lobotomie en elektroshocks ooit als innovatief werden beschouwd, hebben ze diepe littekens achtergelaten bij degenen die eraan hebben geleden, en psychotrope medicijnen lijken de chemische en verkapte manier te zijn geworden om dezelfde, vaak schadelijke, resultaten te bereiken.
Laura Morán beëindigt haar toespraak door dat te zeggen
“Kortom, wat ik vandaag duidelijk zou willen maken is dat psychisch welzijn en geestelijke gezondheid meer te maken hebben met onze context, met interacties, met het leren doen van andere dingen (…) dan met knippen en plakken. en kleuren in de hersenen.
Het programma «Laika-baan» bevestigt opnieuw zijn inzet voor kritische wetenschappelijke verspreiding, waarbij licht wordt geworpen op kwesties die even complex als noodzakelijk zijn. Alleen door naar dit verleden te kijken kunnen we bouwen aan een meer humane en ethische toekomst in de behandeling van geestelijke gezondheidszorg.
