De VN heeft de huidige mondiale situatie omschreven als “uitzonderlijk gevaarlijk”, met het risico dat grootmachten betrokken raken bij conflicten op het hoogste niveau sinds de Koude Oorlog, de mogelijkheid dat er een kernoorlog uitbreekt die groter is dan in decennia en de klimaatcrisis drijft migratie en verergert de spanningen.
“We worden geconfronteerd met een mislukking in onze verplichtingen ten aanzien van het internationaal recht en met een groeiend aantal conflicten. De statistieken zijn werkelijk alarmerend”, zegt Asif Khan, directeur Beleid en Bemiddeling bij het Departement voor Vredeshandhaving en Politieke Zaken van de Verenigde Naties.
Een drone vliegt over Mount Tamalpais in de Verenigde Staten.
Online en offline bedreigingen
Conflicten, geweld, humanitaire behoeften en ontheemding hebben een ongekend niveau bereikt. Een kwart van de mensheid, waaronder één op de vijf kinderen, leeft in door conflicten getroffen gebieden, en in 2023 was het hoogste aantal conflictgerelateerde sterfgevallen in bijna drie decennia te zien.
Er zijn ook nieuwe bedreigingen waar we het hoofd aan moeten bieden, omdat nieuwe technologieën worden ingezet om maximale schade aan te richten in een sterk onderling verbonden wereld. Incidenten waarbij sprake is van kwaadwillig gebruik van digitale technologie nemen in omvang en ernst toe, zeggen experts, en legers en terroristen gebruiken bewapende drones in conflicten, vaak om burgers aan te vallen. Er bestaat de vrees dat vooruitgang op het gebied van kunstmatige intelligentie, kwantumtechnologie en biologische wetenschappen individuen enorme macht zou kunnen geven om dood en ontwrichting te veroorzaken.
Guterres wijst ook op sociale-mediabedrijven en hoe zij toelaten dat desinformatie en haatzaaiende uitlatingen zich verspreiden, wat allemaal fatale gevolgen kan hebben: “Sociale-mediaplatforms, die grotendeels opereren zonder regelgeving die voldoet aan de mensenrechten tegen online schade, hebben onverantwoordelijke strategieën ontwikkeld Bedrijfsmodellen die prioriteit geven aan winst ten koste van het welzijn en de veiligheid van hun gebruikers en samenlevingen”, schrijft hij.
Grensoverschrijdende zorgen
“We leven in een mondiaal dorp”, zegt Khan. “De klimaatcrisis is niet iets dat binnen de EU kan worden aangepakt grenzen uit een paar landen.”
De gevaren van de klimaatcrisis voor mensen en de planeet worden algemeen onderkend: recordtemperaturen, grillige regenval en stijgende zeespiegels verminderen de oogsten, vernietigen cruciale infrastructuur en verdrijven gemeenschappen.
De crisis maakt de wereld ook instabieler en heeft het potentieel om nieuwe conflictgebieden te creëren, omdat fundamentele hulpbronnen zoals landbouwgrond en water onder ongekende druk komen te staan, waarbij betwiste landclaims centraal staan.
Jongeren nemen deel aan een pro-democratische demonstratie in Myanmar.
Een nieuwe agenda voor vrede
In deze gespannen context werd in 2023 een Nieuwe Agenda voor Vrede gepubliceerd, het eerste mondiale vredesplan dat de VN in decennia heeft opgesteld, vol aanbevelingen om de manier waarop de VN (en de internationale gemeenschap) opereren te veranderen.
“De Nieuwe Agenda is een visionair document. Het is een toekomstgericht rapport voor onze tijd, waarin de huidige bedreigingen op een zeer nuchtere en realistische manier worden beschreven”, zegt de heer Khan. “Het plan legt een sterke nadruk op diplomatie voor vrede en het gebruik van de VN als de definitieve mondiale arena om belangrijke problemen op te lossen. Het stelt ook verbeteringen voor op het gebied van conflictpreventie, waaronder het anticiperen op waar conflicten in de toekomst kunnen ontstaan.”
De Nieuwe Agenda benadrukt dat conflicten niet uit het niets ontstaan: de grondoorzaken zijn onder meer armoede; ongelijke samenlevingen waardoor velen rechteloos en gefrustreerd raken; ontwikkelingskloven tussen regio’s en landen; en de klimaatcrisis. Het aanpakken van deze kwesties vormt de kern van preventieve diplomatie, waarbij met de bij geschillen betrokken partijen wordt gesproken voordat er conflicten ontstaan.
De voorgestelde oplossingen bestrijken gebieden variërend van vredeshandhaving en vredesopbouw tot ontwapening en hervormingen en inclusie van de Veiligheidsraad, waarbij ervoor wordt gezorgd dat zoveel mogelijk elementen van de samenleving, inclusief vrouwen en jongeren, deelnemen aan het bezweren van conflicten en het creëren van duurzame vrede.
Vrouwen uit een dorp in de staat Bihar, India, komen bijeen voor een gemeenschapsbijeenkomst.
‘We zijn allemaal verplicht ons steentje bij te dragen’
“Als je een zo breed mogelijk scala aan actoren hebt die akkoord gaan met een overeenkomst, is de kans veel groter dat deze duurzaam en langdurig is”, betoogt Khan. “Als er vreedzame samenlevingen zijn, betekent dit meestal dat iedereen in die samenleving probeert zijn steentje bij te dragen, of ze nu activisten zijn, in een maatschappelijke organisatie werken of gewoon hun gang gaan als verantwoordelijke burgers en een stem hebben. Ik denk dat we allemaal verplicht zijn om ons steentje bij te dragen.”
De aanbevelingen uit de Nieuwe Agenda voor de Vrede van de secretaris-generaal zijn opgenomen in het Pact voor de Toekomst, dat door de VN-lidstaten is aangenomen tijdens de Future Summit in september 2024.
Het Convenant bevat een aantal toezeggingen met betrekking tot internationale vrede en veiligheid, waaronder oproepen aan alle landen om de uitspraken van het Internationale Gerechtshof na te leven; een vrijwillige overeenkomst tussen de permanente leden van de Veiligheidsraad om af te zien van het gebruik van het veto wanneer de Raad voornemens is maatregelen te nemen om genocide, misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden te voorkomen of te stoppen; en de risico’s van nieuwe en opkomende technologieën aanpakken.
