In november 2023 mislukten de onderhandelingen tussen de EU en Australië over een vrijhandelsovereenkomst (FTA). Dit was voornamelijk te danken aan de strenge eisen van de EU aan beschermde geografische indicatoren – het vermogen om wijnen en andere producten op de markt te brengen alsof ze uit een bepaalde regio komen – en aan een rigide aanpak van de markttoegang voor de export.
Weken later werd duidelijk dat de huidige impasse in de onderhandelingen tussen de EU en Mercosur – grotendeels als gevolg van milieueisen en ontbossing vanuit Brussel – niet was opgelost, waarbij de Braziliaanse president Lula beweerde dat de EU “flexibiliteit ontbeerde”.
Tegelijkertijd hebben de EU-onderhandelaars een nieuwe onderhandelingsronde met Indonesië afgerond in verband met het vrijhandelsproject: er is al bijna zes maanden bijna geen vooruitgang geboekt, en deze laatste bijeenkomst was daarop geen uitzondering.
Het beeld is duidelijk:
handelsfacilitatie en marktopenstelling staan stil. Dit is een bijzonder probleem omdat Indonesië een van de grootste en snelst groeiende consumentenmarkten ter wereld is. Nu onze export naar China en Rusland afneemt (om voor de hand liggende en begrijpelijke redenen), zou het openen van enorme nieuwe markten een prioriteit moeten zijn. Dit lijkt niet het geval te zijn.
Uit de feiten blijkt dat dit voor onze onderhandelingspartner geen probleem is. De afgelopen twaalf maanden heeft Indonesië resultaten geboekt overeenkomst met de Verenigde Arabische Emiraten (in minder dan een jaar). Het heeft onlangs zijn bestaande systeem gemoderniseerd overeenkomst met Japanen is onderhandelen met Canada en de Euraziatische Economische Unie, onder andere. Het is pas binnen onderhandelingen met de EU dat Indonesië langzaam en moeizaam vooruitgang heeft geboekt.
Het gaat niet alleen om de onderhandelingen over een vrijhandelsovereenkomst: er wordt verwacht dat er binnenkort een besluit zal worden genomen over een klacht die Indonesië tegen de EU heeft ingediend bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Deze zaak, die bijdraagt aan de bestaande geschillen over de richtlijn hernieuwbare energie en de nikkelexport, betekent dat Indonesië ons beleid als protectionistisch en antihandel beschouwt. De presidentsverkiezingen staan gepland voor februari: koploper Prabowo heeft heel duidelijk verklaard dat Indonesië « de EU niet nodig heeft », waarbij hij de nadruk legt op « dubbele standaarden » in het handelsbeleid van de EU.
Dus wat is de weg voorwaarts voor de relatie?
De Europese verkiezingen en de benoeming van een nieuwe Commissie moeten een verandering van aanpak inluiden. Het bevorderen van de EU-export en het uitbreiden van de markttoegang voor toekomstige reuzen als Indonesië en India moeten een prioriteit zijn. Technocratisch obstructionisme moet worden vervangen door sterk politiek leiderschap en toewijding aan nieuwe handelspartners.
Het is ook essentieel om deze partnerlanden te betrekken bij de Europese beleidsterreinen die hen aangaan – zoals de Green Deal. De Commissie lijkt de omvang van de reactie die de Europese regelgeving inzake ontbossing zou teweegbrengen verkeerd te hebben ingeschat: veertien ontwikkelingslanden, waaronder Indonesië, hebben een open brief ondertekend om deze aan de kaak te stellen, en uitdagingen voor de WTO staan zeker op stapel. Goed overleg en diplomatieke inspanningen hadden kunnen voorkomen dat dit een probleem werd. Dit overleg moet verder gaan dan ambassades: Indonesië heeft miljoenen kleine boeren die palmolie, rubber en koffie produceren en zal hard getroffen worden door de Europese regelgeving. Het gebrek aan bewustzijn betekent dat deze stemmen nu ronduit vijandig staan tegenover de EU.
Over het geheel genomen is Indonesië niet vijandig. Zij zet de onderhandelingen met de Commissie voort en sommige lidstaten – met name Duitsland en Nederland – voeren positieve bilaterale gesprekken. Maar de richting die voor ons ligt is zorgwekkend: we kunnen ons niet nog eens vijf jaar van stagnatie in de handelsbesprekingen veroorloven, terwijl de politieke spanningen rond de handelsbarrières van de EU toenemen (waarvan de meeste nog niet eens van kracht zijn geworden).
De verkiezingen zouden voor beide kampen een nieuw begin kunnen en moeten zijn. Hetzelfde geldt voor India (verkiezingen in april-mei) en misschien zelfs voor de Verenigde Staten (november). Het belangrijkste punt dat alles met elkaar verbindt is dat ze alleen werken als de nieuwe Commissie serieus is over het bevorderen van de exportmogelijkheden van de EU – en over het terugdringen van handelsbarrières in plaats van er nog meer te creëren.
