IJsland is een model van kapitalistische democratieën: het staat bovenaan de index van gendergelijkheid, politieke vertegenwoordiging, toegang tot onderwijs en werk, gelijk verlof om gezinsredenen en kinderopvang, die een snelle re-integratie in werk en studie na het moederschap garanderen. 80% van de vrouwen werkt buitenshuis, zij vormen 65% van de universiteitsstudenten en 41% van de parlementsleden.
Maar het was niet altijd zo. Hoewel de vrouwelijke stem in IJsland in 1915 werd bereikt, bleef de gewenste vooruitgang uit en kregen vrouwen nog steeds tot 40% minder betaald dan mannen en bedroeg hun parlementaire vertegenwoordiging niet meer dan 5%.
Maar toen kwam 1975. Dat jaar werd door de VN uitgeroepen tot Internationaal Vrouwenjaar, en dit droeg ertoe bij dat vrouwen hun kracht duidelijk maakten door een vrijwel totale staking van IJslandse vrouwen in alle delen van het land. Het was het idee van een groep IJslandse feministische vrouwen genaamd Red Stockings, die voorstelden een heel land uit te dagen, waarmee ze aantoonden dat vrouwen essentieel zijn voor een land om vooruit te komen.
Er werd aangenomen dat die dag een “vrouwenstaking”, om hun rol in de samenleving zichtbaar te maken, vooral op het gebied van onbetaald huishoudelijk werk, en om een grotere politieke vertegenwoordiging te eisen.
Het is waar dat er destijds in IJsland geen stakings- of mobilisatieproces plaatsvond en daarom werd het gepromoot als een “dag van eigen zaken”, om de afwezigheid van vrouwen te garanderen, maar zonder hun banen op het spel te zetten. Naast dit massale verzoek om een vrije dag werden alle soorten licenties gebruikt die in de werkomgeving waren toegestaan. De stopzetting van alle onbetaalde huishoudelijke taken, inclusief de kinderopvang, werd gepromoot.
90% van de IJslanders steunde de maatregel. Een staking zonder er zelf een te zijn, maar zonder naar hun werk te gaan of enige actie uit te voeren die niet als zodanig werd erkend en beloond. De vrouw stopte met absoluut alles.
De economische impact was opmerkelijk: kranten werden niet gedrukt omdat de typografen vrouwen waren, de telefoondienst werkte niet, vluchten werden geannuleerd omdat de gastvrouwen niet kwamen opdagen, scholen functioneerden niet en visfabrieken gingen dicht omdat hun personeel vrijwel uitsluitend uit vrouwen bestond. Banken, transport, kinderdagverblijven, kassiers, winkelpersoneel stopten,… En ze verzamelden zich allemaal op straat. In Reykjavík, de hoofdstad van het land, kwamen ongeveer 25.000 mensen bijeen.
De mannen moesten voor de kinderen zorgen. Velen konden de vrije dag niet aanvragen omdat de vrouwen dat al hadden gedaan en hun werk noodzakelijk was. Ook konden ze hun kinderen niet verwaarlozen of zich geen zorgen maken over eten. De kantoren werden gevuld met kinderen en de restaurants verhoogden hun omzet aanzienlijk.
De politieke impact was erg belangrijk. In 1976 keurde het IJslandse parlement een wet goed die gelijke rechten voor mannen en vrouwen garandeert, hoewel dit niet zou resulteren in betere banen of salariscompensatie voor vrouwen. Vier jaar later zou de eerste vrouwelijke president, Vigdis Finnbogadottir, met een kleine marge worden gekozen. Er werd een vrouwenpartij opgericht, de Women’s Alliance, die in 1983 haar eerste zetels in het parlement behaalde. Twintig jaar later, in 2000, werd betaald vaderschapsverlof voor mannen ingevoerd. In 2010 koos IJsland voor het eerst in de geschiedenis een vrouw, Johanna Sigudardottir, tot premier. Ze was ook de eerste openlijk homoseksuele leider ter wereld. Dat jaar werden stripclubs, als een van de eerste beleidsmaatregelen van haar regering, verboden. En hoewel sommige problemen blijven bestaan, vooral op de werkvloer, gaat de strijd voor gelijkheid op dezelfde manier door.
“Het was een eerste stap voor de emancipatie van vrouwen”, aldus voormalig president Vigdis Finnbogadottir jaren later in een interview dat ze gaf aan de BBC. Het was een grote impuls voor de gelijkheid van vrouwen in het land. Die dag veranderde de manier van denken van de IJslanders volledig en de rol van vrouwen op alle terreinen van de samenleving werd gewaardeerd.
De mannen beseften de waarde die vrouwen hadden in de samenleving en in plaats van boos te worden of zich zelfs maar druk te maken over de IJslandse vrouwen, gingen ze nog een stap verder en sloten zich aan bij de wens om een eerlijker sociale organisatie te realiseren waarin iedereen gelijk was.
Dat voorbeeld hielp andere vrouwengroepen het te willen imiteren en daarom waren vrouwen in 2016 in Polen afwezig op het werk en organiseerden ze een massale mars tegen het reactionaire decreet dat probeerde de toegang tot het recht op abortus in alle gevallen te verbieden. Maar deze staking had niet de economische impact die zijn voorganger had; hoewel ze dit op politiek gebied wel bereikten met de intrekking van de wet. Argentinië zou ook proberen zijn sociale structuur te veranderen en het via een soortgelijke staking dichter bij vrouwen te brengen, maar wat zeker is, is dat het resultaat niet zo overweldigend was als in IJsland.
In de Verenigde Staten werd in 2017 ook een ‘dag zonder vrouwen’ uitgeroepen, waarbij onder meer een grote mobilisatie voor de Trump Tower van president Donald Trump in New York plaatsvond.
“IJslandse Vrijdag” toonde de kracht van vrouwenprotesten om hun economische plaats zowel binnen als buiten het huis zichtbaar te maken. Maar het voortbestaan van de loonkloof toonde ook een grens aan de vraag naar “gelijkheid” zonder het algehele systeem in twijfel te trekken. In feite wist het IJslandse kapitalisme de vraag zo te integreren en ‘geleidelijk te maken’ dat vandaag de dag, veertig jaar later, vrouwen om dezelfde reden nog steeds mobiliseren.
Het meest ongelijke vlak blijft het economische vlak: de salariskloof van 14% blijft bestaan. En de volharding van de vrouwenmobilisatie is het bewijs dat zelfs in de kleine egalitaire paradijzen (IJsland heeft nauwelijks 330.000 inwoners) die het kapitalisme bezit in een fel ongelijke wereld, de strijd tegen onderdrukking en discriminatie van kracht is. Vrouwen kwamen jaar na jaar opnieuw in actie om de gelijkheid op te eisen waarvoor ze die vrijdag in 1975 het bestuur hadden verlaten.
Nu wordt deze stakingsdag elke tien jaar gehouden.
Het is waar dat een staking niet onmiddellijk een culturele of politieke verandering teweegbrengt, zoals in IJsland gebeurde, maar zij slaagt er in ieder geval in de aandacht van de wereld te trekken om haar problemen onder de aandacht te brengen, omdat de zichtbaarheid hiervan aantoont dat zij een van de belangrijkste overwinningen van een staking.
De stakingsdag in IJsland Het werd elke tien jaar herhaald
Oorspronkelijk gepubliceerd in
