Het vandaag bekende Schengenakkoord werd ondertekend in een klein dorpje in het zuidoosten van Luxemburg – een plaats vol symboliek
Luxemburg kan met de auto in iets meer dan een uur worden doorkruist. In een mum van tijd bent u in buurland Frankrijk, Duitsland of België, alleen de meest oplettende ziet in de verte het grensbord en de vlaggen van het Groothertogdom.
Deze mogelijkheid is deels te danken aan de kleine omvang van het land, maar ook aan een Luxemburgs erfgoed: een verdrag dat 38 jaar geleden werd ondertekend in het kleine dorpje Schengen in het zuidoosten van het land. Het nu beroemde Akkoord van Schengen heeft de manier waarop we in Europa reizen radicaal veranderd en het blijft zich vandaag de dag ontwikkelen.
Niet zo klein Luxemburg
Op het eerste gezicht zou Luxemburg kunnen worden gezien als een commercieel centrum waar eenvoudig geld wordt verdiend. Het neemt heel weinig ruimte in beslag op de kaart en wordt vaak onbedoeld over het hoofd gezien als een bestemming ten gunste van zijn buren. Dit kleine land, een van de oprichters van wat nu de Europese Unie is, is de thuisbasis van een van de drie hoofdsteden van de EU – Luxemburg (samen met Brussel en Straatsburg) – en blijft een sleutelrol spelen in het bestuur van de Unie.
Het land onderscheidt zich als een constitutionele monarchie, gelegen tussen de twee gigantische republieken Frankrijk en Duitsland, en heeft de prijs betaald voor zijn locatie in niet één maar twee wereldoorlogen, wat betekent dat het veel rijke en intrigerende geschiedenis te bieden heeft. Het heeft een bloeiende lokale wijnindustrie, een indrukwekkende restaurantscene, talloze musea en monumenten (van het fort dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat en het oude stadscentrum tot het graf van generaal George Patton Jr.) en een ogenschijnlijk aangeboren liefde voor zeevruchten, kaas en zo. . zacht.
In 1985 speelde Luxemburg een belangrijke rol bij het creëren van een baanbrekend stuk wetgeving – de ondertekening van het Schengen-akkoord – een eenzijdige overeenkomst die grenzeloos reizen binnen Europese lidstaten garandeerde.
In de voetsporen van deze historische plaats kunnen toeristen door de Moezelvallei reizen – een rustig en pretentieloos deel van het oostelijke deel van Luxemburg. De Moezel dient lui als natuurlijke grens tussen Luxemburg en Duitsland. De vallei is duidelijk het centrum van de wijnbouw van het land, met wijngaarden verspreid over de lage heuvels, alleen onderbroken door steden en dorpen verspreid over de heuvels.
Op de westelijke oever van de Moezel ligt het kleine Schengen. Met ongeveer 4.000 inwoners is het zeker niet de grote, heldere bestemming die je zou verwachten van een deal die de manier verandert waarop mensen in Europa reizen. Toch was het hier, op een sombere ochtend op 14 juni 1985, dat vertegenwoordigers van België, Frankrijk, Luxemburg, West-Duitsland (toen) en Nederland bijeenkwamen om officieel de overeenkomst van deze nieuwe revolutionaire grenzeloze zone te ondertekenen.
De achtergrond
Het aantal Europese verdragen, convenanten, kruisconvenanten en tegenverdragen dat in de tweede helft van de 20e eeuw ontstond, is adembenemend. De lijst schreeuwt bureaucratie, maar het begrijpen van de verschillende allianties op dat moment is van groot belang bij het creëren van de Schengen-omgeving.
Toen de Tweede Wereldoorlog in 1944 ten einde liep, verenigden België, Luxemburg en Nederland zich tot de Benelux. Deze drie landen erkennen de voordelen van samenwerking in de onvermijdelijk moeilijke decennia die komen gaan, en hopen de handel te stimuleren door middel van een douaneovereenkomst.
Op basis van de Benelux creëerde het Verdrag van Rome in 1957 de Europese Economische Gemeenschap (EEG) – een uitgebreide douane-unie van de zes oprichtende landen (Benelux en West-Duitsland, Frankrijk en Italië).
Aan het begin van de jaren tachtig telde de EEG 10 lidstaten, en hoewel er alleen snelle grenscontroles tussen hen waren, was de realiteit dat het nog steeds het verkeer blokkeerde, menselijke hulpbronnen vereiste en steeds meer werd gezien als onnodige bureaucratie. Het concept van enkele reizen zonder binnengrenzen verdeelt de leden echter, waarbij de helft van hen aandringt op vrij verkeer alleen voor EU-burgers en zich daarom blijft inzetten voor controles aan de binnengrenzen om onderscheid te maken tussen EU-burgers en niet-EU-burgers.
Zoals Martina Kneip, directeur van het Europees Museum in Schengen, uitlegt: “Het idee om de grenzen in 1985 te openen was iets buitengewoons – een utopie. Niemand geloofde dat dit werkelijkheid kon worden.
Het blijft aan de vijf overgebleven lidstaten (Benelux, Frankrijk en West-Duitsland) die het vrije verkeer van personen en goederen willen verwezenlijken om de totstandkoming van het gebied waaraan Schengen zijn naam zal geven te initiëren.
Waarom Schengen?
Nu Luxemburg het voorzitterschap van de EEG overneemt, heeft het kleine land het recht om de plaats te kiezen waar de ondertekening van dit verdrag zal plaatsvinden. Schengen is de enige plaats waar Frankrijk en Duitsland een grens delen met een Benelux-land
Een ontmoetingsplaats voor drie landen, de keuze voor Schengen is doordrenkt met symboliek. Om de neutraliteit ervan te waarborgen, kwamen de ondertekenaars bijeen aan boord van het schip MS Princesse Marie-Astrid om hun voorstel op te stellen. Het schip ligt zo dicht mogelijk bij de drievoudige grens die midden in de Moezel stroomt voor anker.
Toch trok de ondertekening van Schengen destijds niet veel steun of aandacht. Afgezien van de vijf lidstaten van de EEG die ertegen zijn, geloven veel ambtenaren, uit alle landen, simpelweg niet dat het van kracht zal worden of zal slagen. Zozeer zelfs dat er geen staatshoofd van de vijf ondertekenende landen aanwezig was op de dag van de ondertekening.
Vanaf het begin werd de deal ondergewaardeerd, « beschouwd als een experiment en iets dat geen stand zou houden », aldus Kneipp. Daarbij komt nog de onvermijdelijke bureaucratie die ervoor zorgt dat de volledige opheffing van de binnengrenzen in de vijf oprichtende staten pas in 1995 zal plaatsvinden.
Het Schengengebied vandaag
Tegenwoordig bestaat het Schengengebied uit 27 lidstaten. Hiervan zijn er 23 lid van de EU en vier (IJsland, Zwitserland, Noorwegen en Liechtenstein) niet.
Net als toen, zoals nu, heeft Schengen tegenstanders. Een migratiecrisis heeft het idee van Schengen ondermijnd, waardoor tegenstanders van open grenzen voldoende « munitie » hebben om de integratie-inspanningen van de deal aan te vallen. Niettemin blijft het Schengengebied zich uitbreiden, ook al blijft het toetredingsproces omslachtig. Het beleid bepaalt nog steeds wie lid kan worden, aangezien nieuwe leden unaniem moeten worden aanvaard. Bulgarije en Roemenië hebben zich herhaaldelijk tegen het Schengen-lidmaatschap verzet vanwege bezorgdheid over corruptie en de veiligheid van hun buitengrenzen.
Voor velen wegen de voordelen van het Schengengebied echter ruimschoots op tegen de nadelen. Zoals Kneipp opmerkt: « Het Schengen-akkoord is iets dat het dagelijks leven van alle Schengen-lidstaten beïnvloedt – ongeveer 400 miljoen mensen ».
Wat gebeurt er met Schengen zelf?
Aangezien Schengen ver verwijderd is van alle hoofdwegen, is de kans groot dat u er alleen komt als u een bewuste poging doet om te bezoeken. Het ligt op ongeveer 35 km rijden van de stad Luxemburg en de route loopt door bossen, landbouwgrond en door de Moezelvallei. Het landschap verandert merkbaar als je de landelijke heuvels afdaalt naar de stad Remich. Van hier naar het epicentrum van Schengen – het Europees Museum – is de weg aangenaam, kronkelend tussen de met wijnranken begroeide hellingen en de Moezel. Hier wordt het verhaal van de totstandkoming van het Schengengebied vakkundig verteld door middel van interactieve tentoonstellingen en monumenten.
Bekijk zeker eens de vitrine met officiële petten van grenswachten van lidstaten toen ze de zone binnenkwamen, elk met een nationale identiteit opgeofferd in naam van het functioneren van Schengen.
Voor het museum zijn delen van de Berlijnse Muur geplaatst om ons eraan te herinneren dat de muren – in dit geval de wereldberoemde muur van gewapend beton van een van de oprichters van het akkoord – niet eeuwig hoeven te blijven staan. Voor het museum vind je drie stèles of stalen platen, elk met een eigen ster ter nagedachtenis aan de oprichters. Ten slotte zijn er de indrukwekkende Columns of Nations, die de iconische monumenten van elk lid van het Schengengebied prachtig vertegenwoordigen.
Natuurlijk is er niet alleen internationaal recht in dit vredige grensdorp. Bezoekers kunnen hun verblijf verlengen om te genieten van een cruise op de Moezel, wandelen of fietsen in de omliggende heuvels, of een crémant (de vereerde witte mousserende wijn van de regio) proberen om het echte leven te proeven Schengen – het kleine dorp waarvan de naam voor altijd zal blijven neer in de geschiedenis.
Fotocredit: consilium.europa.eu
