Soms heb je het gevoel dat je iets herbeleeft dat al is gebeurd. Dit fenomeen dat bekend staat als « déjà vu » heeft filosofen, neurowetenschappers en schrijvers lange tijd voor een raadsel gesteld.
Vanaf het einde van de 19e eeuw begonnen er veel theorieën te verschijnen over wat een « déjà vu » zou kunnen veroorzaken, wat in het Frans betekent « al gezien ».
Mensen hebben gedacht dat het misschien te wijten was aan mentale disfunctie of misschien een soort hersenprobleem. En misschien is het een tijdelijke moeilijkheid in het verder normale functioneren van het menselijk geheugen. Maar het onderwerp bereikte pas zeer recent het domein van de wetenschap.
Van het paranormale naar het wetenschappelijke
Aan het begin van dit millennium besloot een wetenschapper genaamd Alan Brown alles te herzien wat onderzoekers tot dan toe over « déjà vu » hadden geschreven.
Veel van wat hij ontdekt heeft een paranormaal tintje, gerelateerd aan het bovennatuurlijke, zoals vorige levens of helderziendheid. Maar hij vond ook studies waarin gewone mensen werden ondervraagd over hun ervaringen met het fenomeen.
Uit al deze documenten slaagde Brown erin enkele basisconclusies te trekken over « déjà vu ».
Brown ontdekte bijvoorbeeld dat ongeveer tweederde van de mensen op een bepaald moment in hun leven een ‘déjà vu’ ervaart. Hij ontdekte dat de meest voorkomende trigger een scène of plaats was, en de volgende meest voorkomende trigger was een gesprek.
Hij rapporteert ook hints in de medische literatuur van ongeveer een eeuw van een mogelijk verband tussen déjà vu en bepaalde soorten activiteit in de hersenen.
Browns recensie brengt het onderwerp déjà vu naar het rijk van de meer reguliere wetenschap, en verschijnt zowel in een wetenschappelijk tijdschrift dat wetenschappers doorgaans lezen als in een boek dat bedoeld is voor wetenschappers. Zijn werk diende als katalysator voor wetenschappers om experimenten te ontwikkelen om déjà vu te bestuderen.
Een ervaring van « déjà vu » in het psychologisch laboratorium
Aangespoord door het werk van Brown begon het team van Anne Cleary, een professor in de cognitieve psychologie aan de Colorado State University, met het uitvoeren van experimenten gericht op het testen van hypothesen over de mogelijke mechanismen van ‘déjà vu’, meldde ScienceAlert.
Ze onderzochten een bijna honderd jaar oude hypothese die suggereerde dat ‘déjà vu’ kan optreden wanneer er een ruimtelijke overeenkomst is tussen de huidige scène en een niet-gereflecteerde scène in je geheugen.
Stel je bijvoorbeeld voor dat je langs de verpleegpost op een ziekenhuisafdeling komt op weg naar een zieke vriend. Ook al ben je nog nooit in dit ziekenhuis geweest, je krijgt het gevoel dat je dat wel hebt.
De belangrijkste reden voor deze ervaring van « déjà vu » kan zijn dat de lay-out van de scène, inclusief de plaatsing van meubels en specifieke objecten in de ruimte, dezelfde lay-out heeft als een andere scène die je in het verleden hebt meegemaakt.
Misschien is de indeling van de verpleegpost – het meubilair, de items op het aanrecht, de manier waarop het aansluit op de hoeken van de gang – hetzelfde als de manier waarop een schoolevenement dat je een jaar eerder bijwoonde, was ingedeeld.
Volgens de hypothese, als deze vorige situatie met een vergelijkbare lay-out als de huidige niet in je opkomt, heb je misschien alleen een sterk gevoel van vertrouwdheid met de huidige.
Om dit idee in het lab te onderzoeken, gebruikte het team virtual reality. Op deze manier konden we de omgeving waarin mensen zich bevonden manipuleren – sommige scènes hadden dezelfde ruimtelijke lay-out, maar verder verschilden ze.
Zoals verwacht was de kans op een déjà vu groter wanneer mensen zich in een scène bevonden die dezelfde ruimtelijke ordening van elementen bevatte als een eerdere scène die ze hadden gezien maar niet meer konden herinneren.
Dit onderzoek suggereert dat een van de factoren die bijdragen aan ‘déjà vu’ de ruimtelijke gelijkenis kan zijn van een nieuwe scène met een scène in het geheugen.
Dit betekent echter niet dat ruimtelijke gelijkenis de enige oorzaak van het fenomeen is. Het is zeer waarschijnlijk dat veel factoren ertoe bijdragen dat een scène of situatie vertrouwd aanvoelt. Er wordt momenteel verder onderzoek gedaan naar de mogelijke aanvullende factoren die een rol spelen bij dit mysterieuze fenomeen.
Foto door Mukul Parashar: https://www.pexels.com/photo/silhouette-of-man-standing-on-rock-under-starry-night-3588650/
