De aanval op Oekraïne vertegenwoordigt een grote paradox: er is internationaal publiekrecht dat duidelijk voorziet in de mogelijkheid van internationale interventies om burgers te beschermen of om landen die oorlog gebruiken voor niet-defensieve doeleinden collectief terug te dringen (zoals Rusland); maar we hebben geen effectieve mondiale politieke regelingen om dat te doen.
De VN-Veiligheidsraad, belast met het waarborgen van wereldwijde vrede en veiligheid, bevat Rusland en China als permanente leden met vetorecht. Hoewel de actie van Rusland niet te rechtvaardigen is, is mijn hypothese dat bepaalde macro-sociale processen aan het werk zijn geweest die indirect agressie in de hand hebben gewerkt. Hieronder zal ik proberen te wijzen op zowel enkele van deze ontwikkelingen als op bepaalde alternatieven die de EU zou kunnen nemen.
De EU-landen legden een groot deel van de verantwoordelijkheid voor hun veiligheid bij de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), een door de VS geleid collectief verdedigingsorgaan dat tegelijk met de VN werd opgericht om de westerse belangen tegen het Sovjetcommunisme te verdedigen. De VN (waaronder de USSR) was bedoeld om de wereldvrede te bewaren, maar het Westen creëerde ook een eigen organisatie omdat het de USSR als een bedreiging zag. De NAVO symboliseert deze Koude Oorlog, dus de oostelijke uitbreiding naar voormalige Sovjetrepublieken wordt in Rusland geïnterpreteerd als een dreigende omsingeling. De poging van Oekraïne om lid te worden van de NAVO is een trigger geweest. De Europese Unie is waarschijnlijk de meest succesvolle regio ter wereld geweest op het gebied van vredestichting door politieke integratie en verdieping van onderlinge afhankelijkheid en handel. De Verenigde Staten van Europais echter niet tot stand gekomen, deels omdat de Europese defensie aan de NAVO was gedelegeerd. Toen Trump aankondigde zijn steun aan de NAVO stop te zetten, besefte de Europese Unie het probleem van defensieafhankelijkheid. Is het voor de Europese Unie niet mogelijk om verder te integreren en bovendien uit te breiden naar het oosten, zonder daarbij Rusland uit te sluiten? De oostelijke uitbreiding van de NAVO brengt het idee van dreiging over, terwijl de uitbreiding van de EU verwachtingen wekt van gedeelde voordelen en identiteit, van onderlinge afhankelijkheid. Dit klinkt misschien idealistisch, dus een minder ambitieus vooruitzicht zou zijn dat de Europese Unie haar eigen verdediging op zich neemt en haar politieke integratie voltooit.
De humanitaire situatie in de pro-onafhankelijkheidsprovincies van Oekraïne verdient speciale aandacht: het is een van de argumenten van Rusland om de invasie te legitimeren. De VN zouden internationale waarnemers naar Donetsk en Luhansk moeten sturen om elke twijfel over het gedrag van Oekraïne sinds de ondertekening van de vredesakkoorden van Minsk in 2014 weg te nemen. Poetin beschouwt ze als eenzijdig verbroken door Oekraïne. In februari publiceerden de VN een bericht waarin werd aangekondigd dat de aanklager van het Internationaal Strafhof een onderzoek is gestart naar mogelijke oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in Oekraïne. Dit is een stap in de goede richting die zou kunnen worden aangevuld met de hier voorgestelde maatregel.
Dit legitimeert op geen enkele manier de aanval van Rusland, noch zijn wens om Oekraïne te demilitariseren, noch zijn oproep tot een staatsgreep door het Oekraïense leger om de onderhandelingen met Moskou te vereenvoudigen. Het overschrijden van zo’n gevaarlijke rode lijn voor wereldvrede kan niet worden genegeerd: het zou de weg vrijmaken voor soortgelijke acties door Rusland of andere landen.
Elke militaire actie tegen Rusland, binnen of buiten Oekraïne, zou echter verwoestende wereldwijde gevolgen hebben, zowel voor Oekraïne, Rusland als Europa. Evenzo is het bewapenen van Oekraïne een gevaarlijke strategie. Andere historische ervaringen, zoals Afghanistan (1978-1992) en Syrië, tonen aan dat het bewapenen van een bevolking een tikkende tijdbom is waarvan de plaats en het bereik van de explosie onvoorspelbaar zijn.
Ondubbelzinnige aanklachten door zoveel mogelijk staten, diplomatie en economische sancties lijken de enige directe weg vooruit. Rusland geeft om sancties: inflatie, het bevriezen van fondsen en het sluiten van potentiële markten voor gasverkoop doen pijn. Hoewel het eruit ziet als een superkracht, is het dat wel economie is niet robuust, er heersen interne ongelijkheden, het wordt bedreigd door terroristische groeperingen en er is onenigheid. Op de middellange termijn zouden het verminderen van de invloed van de NAVO (tot aan haar uiteindelijke ontbinding), het versterken van het Europees buitenlands en defensiebeleid en het uitbreiden van de Unie naar het oosten de juiste weg voorwaarts moeten zijn.
Ten slotte lijkt de transformatie en universalisering van het collectieve veiligheidssysteem van de VN, als het enige raamwerk voor het oplossen van internationale conflicten, maar gedemocratiseerd en voorzien van een onbetwistbaar dwangvermogen, het essentiële collectieve project te zijn, wil de mensheid niet definitief worden uitgeroeid door de bedreigingen die het zelf produceert.
Als de federatie van de Verenigde Staten van de wereld te lang op zich laat wachten, kan wat soms als utopisch wordt gezien, worden herinnerd als de praktische oplossing die vanwege bekrompenheid niet kon worden uitgeprobeerd, maar die zou hebben voorkomen dat de beschaving zou bezwijken voor barbaarsheid.
Oorspronkelijk gepubliceerd in het Spaans op Dagboek van Navarra en SerGarcia.ES
Oorspronkelijk gepubliceerd in The European Times.
